Class 7 Sanskrit Chapter 7
सप्तमः पाठः - सङ्कल्पः सिद्धिदायकः
Question 1: उच्चारणं कुरुत-
| अभवत् | अकथयत् | अगच्छत् |
| न्यवेदयत् | अपूजयत् | स्वपिति |
| तपति | प्राविशत् | अवदत् |
| वदति स्म | वसति स्म | रक्षति स्म |
| वदति | चरति स्म | करोति स्म |
| गच्छति स्म | अकरोत् | पठति स्म |
ANSWER: विद्यार्थी इसका उच्चारण स्वयं करें।
Question 2: उदाहरणम् अनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
| (क) एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
यथा- वसति स्म | वसतः स्म | वसन्ति स्म |
पूजयति स्म | ................ | ............... |
............... | रक्षतः स्म | ............... |
चरित स्म | ............... | ............... |
............... | ............... | कर्वन्ति स्म |
| (ख) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
यथा- प्रथमपुरुषः | अकथयत् | अकथयताम् | अकथयन् |
प्रथमपुरुषः | .................. | अपूजयताम् | अपूजयन् |
प्रथमपुरुषः | अरक्षत् | ................. | ............... |
| (ग) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
यथा- मध्यमपुरुषः | अवसः | अवसतम् | अवसत |
मध्यमपुरुषः | .................. | अपूजयतम् | ............... |
मध्यमपुरुषः | .................. | ................. | अचरत |
| (घ) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
यथा- उत्तमपुरुषः | अपठम् | अपठाव | अपठाम |
उत्तमपुरुषः | अलिखम् | .................. | ............... |
उत्तमपुरुषः | .................. | अरचयाव | ............... |
ANSWER:
| (क) एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
यथा- वसति स्म | वसतः स्म | वसन्ति स्म |
पूजयति स्म | पूजयतः स्म | पूजयन्ति स्म |
रक्षित स्म | रक्षतः स्म | रक्षन्ति स्म |
चरित स्म | चरतः स्म | चरन्ति स्म |
करोति स्म | कुरुतः स्म | कर्वन्ति स्म |
| (ख) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
प्रथमपुरुषः | अकथयत् | अकथयताम् | अकथयन् |
प्रथमपुरुषः | अपूजयत् | अपूजयताम् | अपूजयन् |
प्रथमपुरुषः | अरक्षत् | अरक्षताम् | अरक्षन् |
| (ग) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
मध्यमपुरुषः | अवसः | अवसतम् | अवसत |
मध्यमपुरुषः | अपूजयः | अपूजयतम् | अपूजयत |
मध्यमपुरुषः | अचरः | अचरतम् | अचरत |
| (घ) पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
उत्तमपुरुषः | अपठम् | अपठाव | अपठाम |
उत्तमपुरुषः | अलिखम् | अलिखाव | अलिखाम |
उत्तमपुरुषः | अरचयम् | अरचयाव | अरचयाम |
Question 3: प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) तपःप्रभावात् के सखायः जाताः?
(ख) पार्वती तपस्यार्थं कुत्र अगच्छत्?
(ग) कः श्मशाने वसति?
(घ) शिवनिन्दां श्रुत्वा का क्रुद्धा जाता?
(ङ) वटुरूपेण तपोवनं कः प्राविशत्?
ANSWER:
(क) तपःप्रभावात् हिंस्रपशवोऽपि सखायः जाताः।
(ख) पार्वती तपस्यार्थं गौरीशिखरम् अगच्छत्।
(ग) शिवः श्मशाने वसति।
(घ) शिवनिन्दां श्रुत्वा पार्वती क्रुद्धा जाता।
(ङ) वटुरूपेण तपोवनं शिवः प्राविशत्।
Question 4: कः/का कं/कां प्रति कथयति-
| कः/का | कम्/काम् | |
| यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति? | माता | पार्वतीम् |
| (क) अहं तपः एव चरिष्यामि? | ......................... | ......................... |
| (ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति। | .......................... | ......................... |
| (ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता। | .......................... | ......................... |
| (घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन। | .......................... | ......................... |
| (ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्। | .......................... | ......................... |
| (च) अहं तव क्रीतदासोऽस्मि। | .......................... | ......................... |
ANSWER:
| कः/का | कम्/काम् | |
| यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति? | माता | पार्वतीम् |
| (क) अहं तपः एव चरिष्यामि? | पार्वती | मेनाम् |
| (ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति। | पार्वती | विजयाम् |
| (ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता। | विजया | पार्वतीम् |
| (घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन। | शिवः | पार्वतीम् |
| (ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्। | वटुः | विजयाम् |
| (च) अहं तव क्रीतदासोऽस्मि। | शिवः | पार्वतीम् |
Question 5: प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
(क) पार्वती क्रुद्धा सती किम् अवदत्?
(ख) कः पापभाग् भवति?
(ग) पार्वती किं कर्त्तुम् ऐच्छत्?
(घ) पार्वती कया साकं गौरीशिखरं गच्छति?
ANSWER:
(क) पार्वती क्रुद्धा सती अवदत् यत् अरे वाचाल! अपसर। जगति न कोऽपि शिवस्य यथार्थं स्वरुपं जानाति। यथा त्वमसि तथैव वदसि।
(ख) शिवः निन्दा यः करोति श्रृणोति च पापभाग् भवति।
(ग) पार्वती तपस्यां कर्त्तुम् ऐच्छत्।
(घ) पार्वती विजयया साकं गौरीशिखरं गच्छति।
Question 6:
मञ्जूषातः पदानि चित्वा समानार्थकानि पदानि लिखत-
| माता | मौनम् | प्रस्तरे | जन्तवः | नयनानि |
| शिलायां | ......................... |
| पशवः | ......................... |
| अम्बा | ......................... |
| नेत्राणि | ......................... |
| तूष्णीम् | ......................... |
ANSWER:
| शिलायां | प्रस्तरे |
| पशवः | जन्तवः |
| अम्बा | माता |
नेत्राणि | नयनानि |
तूष्णीम् | मौनम् |
Question 7: उदाहरणानुसारं पदरचनां कुरुत-
| यथा- वसति स्म | = | अवसत् |
| (क) पश्यति स्म | = | ......................... |
| (ख) तपति स्म | = | ......................... |
| (ग) चिन्तयति स्म | = | ......................... |
| (घ) वदति स्म | = | ......................... |
| (ङ) गच्छति स्म | = | ......................... |
| यथा- अलिखत् | = | लिखति स्म। |
| (क) ........................ | = | कथयति स्म। |
| (ख) ........................ | = | नयति स्म। |
| (ग) ........................ | = | पठति स्म। |
| (घ) ........................ | = | धावति स्म। |
| (ङ) ........................ | = | हसति स्म। |
ANSWER:
यथा | वसति स्म = | अवसत्। |
(क) | पश्यति स्म = | अपश्यत्। |
(ख) | तपति स्म = | अतपत्। |
(ग) | चिन्तयति स्म = | अचिन्तयत्। |
(घ) | वदति स्म = | अवदत्। |
(ङ) | गच्छति स्म = | अगच्छत्। |
यथा | अलिखत् = | लिखति स्म। |
(क) | अकथयत् = | कथयति स्म। |
(ख) | अनयत् = | नयति स्म। |
(ग) | अपठत् = | पठति स्म। |
(घ) | अधावत् = | धावति स्म। |
(ङ) | अहसत् = | हसति स्म। |
